Ουκρανία: ‘Σύγκρουση πολιτισμών’ φέρνει αλλαγές συνόρων;

Κατά τον «προφήτη» του 21ου αιώνα, Σάμιουελ Χάντιγκτον, η Ουκρανία μαζί με την Τουρκία και την… Ελλάδα, αποτελούν τα τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα κρατών τα οποία το κάθε ένα με τον δικό του τρόπο πρόκειται να γνωρίσουν μεγάλες φουρτούνες στην προσπάθειά τους να γιατρέψουν την πολιτισμική «σχιζοφρένια» που τα χαρακτηρίζει.
Του Δρ. Γεωργίου Κ. Φίλη
Αφήνοντας κατά μέρους και για την ώρα την Τουρκία αλλά και την περίπτωσή μας, θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στην Ουκρανία. Όπως έγραφε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο μεγάλος αυτός διανοητής και «statesman» των ΗΠΑ, η Ουκρανία αποτελεί την πλέον ενδεικτική περίπτωση κράτους το οποίο θα βίωνε την επερχόμενη «Σύγκρουση των Πολιτισμών» σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αποτελέσει ένα αρχετυπικό παράδειγμα των πολέμων του 21ου αιώνα.
Η μοίρα δε της χώρας αυτής επρόκειτο να σημαδέψει και την Ιστορία αλλά και την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρασία για τα επόμενα 100 έτη. Τα γεγονότα όπως αυτά εκτυλίσσονται στην Ουκρανία από τον περασμένο Νοέμβριο – ίσως και από την «Πορτοκαλί Επανάσταση» πριν από δέκα περίπου έτη – τείνουν να επιβεβαιώσουν για ακόμα μία φορά τον διανοητή με τον… χειρότερο τρόπο.

Με λίγα λόγια, ο Σ. Χάντιγκτον με το περίφημο άρθρο του στο περιοδικό Foreign Affairs περί της «Σύγκρουσης των Πολιτισμών» (Clash of Civilizations), αλλά και στο ομώνυμο βιβλίο που ακολούθησε, έθεσε στη βάσανο της δημόσιας συζήτησης αλλά και κριτικής την άποψη ότι η κατάρρευση του Κομμουνισμού δεν επρόκειτο να φέρει στον πλανήτη ειρήνη ή ευημερία όπως αυτή ευαγγελιζόταν στο βιβλίο του ο Φράνσις Φουκογιάμα με τίτλο «Το τέλος της Ιστορίας», αντιθέτως το κυρίαρχο μοντέλο σύγκρουσης στον πλανήτη θα έχει ως βάση του τις πολιτισμικές διαφορές εθνών, λαών, θρησκειών κ.λπ.
Αντιπαρερχόμενοι τις λεπτομέρειες των δύο αντίστοιχων θεωρητικών σχημάτων για τις διεθνείς σχέσεις του 21ου αιώνα, επικεντρωνόμαστε στο ζήτημα της Ουκρανίας και στα δραματικά που συμβαίνουν στην χώρα αυτή εδώ και κάποιους μήνες και ειδικά από τα μέσα Ιανουαρίου του 2014 έως σήμερα. Αυτό που θα πρέπει να σημειώσουμε, είναι ότι δυστυχώς ο Αμερικανός καθηγητής επιβεβαιώνεται κάθε ημέρα και περισσότερο.
Κάποιοι θα μιλήσουν για «εμφύλιο» στην Ουκρανία, και θα μιλήσουν για το δράμα του «αδελφοκτόνου» πολέμου. Τα πράγματα όμως για την συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι «έτσι» αλλά «κάπως έτσι». Φυσικά, κάθε εξέλιξη όπως αυτή που διαφαίνεται είναι τραγική και είναι προφανές ότι αυτή τη στιγμή στο κέντρο του Κιέβου συγκρούονται «Ουκρανοί» με «Ουκρανούς». Αφήνοντας κατά μέρος το ανθρωπιστικό ζήτημα – το οποίο φυσικά δεν έχει χρώμα ή πιστεύω – στο οποίο δεν υπάρχει άνθρωπος λογικός να διαφωνήσει στην ανάγκη άμεσης κατάπαυσης των βιαιοτήτων και στην απαίτηση για την εξεύρεση μίας συμβιβαστικής λύσης στο θέμα, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτή τη στιγμή στο πεδίο της… μάχης του Κιέβου δεν συγκρούονται δύο «Ουκρανίες» αλλά δύο διαφορετικές «Ουκρανίες».

Στον πόλεμο αυτόν δεν υπάρχει «καλή» και «κακή» Ουκρανία, αυτό σχετίζεται μόνο με το πώς ακριβώς θέλουν να παρουσιαστούν τα θέματα από τους διαφόρους «εξωτερικούς παράγοντες». Αυτό που υπάρχει είναι η σύγκρουση της μίας Ουκρανίας η οποία θέλει να γίνει «Δύση» και της άλλης Ουκρανίας η οποία θέλει να παραμείνει «Ανατολή». Το δραματικότερο δε στοιχείο της σύγκρουσης αυτής αλλά και αυτό το οποίο καταδεικνύει και το τι θα μπορούσε να συμβεί στο μέλλον είναι το γεγονός ότι οι δύο αυτές ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ Ουκρανίες είναι απολύτως οριοθετημένες με την γεωγραφική έννοια του όρου.

Οποιοσδήποτε κοιτάξει κάποιον χάρτη της χώρας, στον οποίο θα εμφανίζονται οι περιοχές στις οποίες σημειώνονται διαδηλώσεις και ταραχές θα διαπιστώσει ότι εκτός του Κιέβου, η δυτική Ουκρανία είναι αυτή που αντιδρά στις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης. Η ανατολική Ουκρανία – μαζί με την Κριμαία – στέκονται στο πλευρό τη κυβέρνησης.
Εάν κάποιος παρατηρήσει και συγκρίνει και τους χάρτες των εκλογικών αποτελεσμάτων διαχρονικά, θα διαπιστώσει ότι αυτή τη στιγμή την κυβέρνηση και τον πρόεδρο της χώρας τον στηρίζουν οι ανατολικές επαρχίες – αυτές που δεν αντιδρούν – ενώ την αντιπολίτευση την στηρίζουν οι δυτικές επαρχίες – αυτές που αντιδρούν.

Το επικίνδυνο με την χώρα αυτή είναι, ότι ο συγκεκριμένος κομματικός διαχωρισμός και οι πολιτικές θέσεις που συγκρούονται αυτή τη στιγμή για τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της χώρας, δηλαδή η «Δυτική» που κοιτάει προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και η «Ανατολική» προς την Ρωσία, είναι απολύτως αντίστοιχη και με τον διαχωρισμό στο γλωσσικό ιδίωμα που χρησιμοποιείται (ουκρανικά, ή καθαρά ρωσικά), αλλά και με την θρησκευτική ομολογία (κατά πόσο υπάγονται στο Πατριαρχείο Μόσχας, του Κιέβου ή είναι Ουνίτες).
Η δε ιστορία της χώρας με βάση τις εξελίξεις στον 20ο αιώνα, καταδεικνύει την προσκόλληση του ανατολικού τμήματος σε μία κοινή μοίρα με την «μεγάλη Ρωσία», ενώ οι δυτικές περιοχές είτε δεν υπήρξαν τμήματα του ρωσικού κράτους μέχρι σχετικά πρόσφατα είτε οι πληθυσμοί τους πάντα κοιτούσαν προς την Ευρώπη ή ήταν και μέλη κρατικών μορφωμάτων της κεντρικής Ευρώπης (Αυστροουγγαρία για παράδειγμα).
Με άλλα λόγια, στην Ουκρανία αυτή τη στιγμή και σε γενικές γραμμές συγκρούονται, όχι «δεξιοί» με «αριστερούς», όχι «εθνικιστές» με «κομμουνιστές», όχι «δημοκρατικοί» με «απολυταρχικούς», όχι «φιλελεύθεροι» με «κρατιστές». Η σύγκρουσή είναι ανάμεσα σε «Ανατολικούς – Ρώσους / ρωσόφιλους – ρωσόφωνους – Ορθόδοξους της Μόσχας» εναντίων «Δυτικών – Δυτικοσλάβων – Ουκρανόφωνων – Ορθοδόξων του Κιέβου και Ουνιτών».

Τα σύνορα δε των δύο αυτών πολιτιστικών ομάδων είναι ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ στον χάρτη με αποτέλεσμα κάθε περεταίρω κλιμάκωση να φέρνει και ποιο κοντά το φάντασμα της κατάρρευσης του συγκεκριμένου κρατικού οικοδομήματος και της δημιουργίας δύο νέων, ενός στη Δύση και ενός στην Ανατολή, το οποίο θα ελέγχει και τη χερσόνησο της Κριμαίας.

Ως θεράποντες της επιστήμης των Διεθνών Σχέσεων και χειριστές της μεθοδολογικής προσέγγισης της γεωπολιτικής ως επεξηγηματικού εργαλείου των φαινομένων πάνω στον πλανήτη, θα πρέπει να σημειώσουμε πως εκτιμούμε, ότι η παραπάνω προσέγγιση αποτελεί και την ουσία της σύγκρουσης που συνταράσσει την όμορφη αυτή χώρα. Όλα τα χαριτωμένα περί «δημοκρατίας», «ανθρωπίνων δικαιωμάτων», «τρομοκρατίας» «ευρωπαϊκού ονείρου» και «έννομης τάξης» τα οποία χρησιμοποιούν οι δύο πλευρές για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους, αλλά και το αίμα που χύνεται, δεν αποτελούν παρά τις… υποσημειώσεις, όχι για εμάς φυσικά, αλλά για όλους εκείνους οι οποίοι αποφάσισαν να διαταράξουν συθέμελα τις σχέσεις Μόσχας-Βρυξελλών-Ουάσιγκτον με τις πράξεις ή/και παραλήψεις τους στο θέμα της Ουκρανίας.
Κλείνουμε θέτοντας κάποια ερωτήματα τα οποία θα κληθούμε να απαντήσουμε ως διεθνής κοινότητα, αλλά και ως Ελλάδα προεδρεύουσα χώρα στην ΕΕ και άμεση γείτονας στα τεκταινόμενα, εάν και εφόσον αυτά οδηγήσουν σε κλιμάκωση της κατάστασης:
>Tι πρόκειται να πράξει ο διεθνής παράγοντας εάν και εφόσον, η κατάσταση οδηγηθεί σε αιματοκύλισμα; Οι αφελείς και αδύναμοι Ευρωπαίοι (χαρακτηριστική φράση της Αμερικανίδας υφυπουργού Εξωτερικών, Βικτώριας Νούλαντ πριν λίγες ημέρες, αν και απρεπής, δείχνει σε όλο της το μεγαλείο το μέγεθος του «γεωπολιτικού τίποτα» που έχουμε καταντήσει την ήπειρό μας τα τελευταία πενήντα έτη), θα λειτουργήσουν με το «σύνδρομο» των Σεβρών και με «μανιχαϊστικούς» όρους καλού και κακού, προσέγγιση η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ατραπούς που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε, ή θα προσπαθήσει να σβήσει την φωτιά πριν αυτή επεκταθεί δυτικά και νότια;
>Πώς θα αντιδράσουν οι ΗΠΑ σε μία κλιμάκωση; Η Ουκρανία είναι προφανές ότι δεν είναι Γεωργία, άρα θα προσπαθήσουν να τη «σώσουν» από την ρωσική αρκούδα ή στον βωμό κάποιου rapprochement – όσο μπορεί κάποιος να το αποκαλέσει έτσι – στο θέμα της Συρίας, του Ιράν αλλά και της τρομοκρατίας, θα κάνουν τα στραβά μάτια; Εάν συμβεί το δεύτερο τότε απλά θα μιλάμε για έναν νέο ρωσικό γεωπολιτικό θρίαμβο. Εάν όμως συμβεί το πρώτο;
>H Τουρκία πως θα λειτουργήσει απέναντι σε μία τέτοια εξέλιξη; Θα την κυριεύσει ο νεοθωμανικός της οίστρος, τον οποίο δυσκολεύεται να κρύψει τα τελευταία χρόνια ή το φάντασμα της «Σεβροφοβίας» θα την αποτρέψει να κινηθεί επί της ουσίας; Μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο, πως θα λειτουργήσει ως ο «κλειδοκράτορας» των Στενών; Θα τα ανοίξει (θεωρητικά βέβαια κανείς δεν επιθυμεί τέτοια εξέλιξη) για τα σκάφη των Δυτικών – πράγμα που θα επιφέρει την οργή της Μόσχας – ή θα προσπαθήσει να κάνει τον καλό γείτονα, πράγμα που θα θεωρήσουν οι ΗΠΑ ως μία νέα τουρκική προδοσία μεγαλύτερη από εκείνη του Ιράκ το 2003.
Και μόνο αυτά τα γενικά ερωτήματα μπορούν να δώσουν μία αμυδρή εικόνα, του τι θα μπορούσε να συμβεί με αφορμή τις εξελίξεις στο Κίεβο. Δυστυχώς, επειδή η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει «πολιτισμικά» χαρακτηριστικά, δηλαδή είναι σκληρή και χωρίς μεγάλα περιθώρια συμβιβασμών, θα πρέπει να ευχηθούμε να πρυτανεύσει η λογική, διότι κάθε περεταίρω κλιμάκωση βάζει σε κίνδυνο την ίδια την ακεραιότητα της χώρας, την περιφερειακή σταθερότητα, και την παγκόσμια ειρήνη.

ΠΗΓΗ